W Puszczy Knyszyńskiej, około 6 km. od Radunina, znajduje się Rezerwat Chomotowszczyzna ze wzgórzem Piereciosy (Przeciosy), gdzie w dniu 29.04.1863 r. odbyła się pierwsza bitwa oddziału Walerego Wróblewskiego z kozakami, podczas Powstania Styczniowego 1863 r – jest to najcenniejsze miejsce związane z historią i kulturą naszego kraju.

Przez teren Nadleśnictwa Waliły przebiega wiele turystycznych szlaków o znaczeniu historycznym:

__________________________________________________________________________________________________

SZLAK POWSTANIA STYCZNIOWEGO
___________________________________________________________________________________________________________

Nazwa szlaku wywodzi się od ostatniego powstania narodowego, ponieważ kompleks puszczy był schronieniem dla licznych oddziałów zbrojnych powstańców. Pamiątkami z tamtych czasów są Uroczysko Chomontowszczyzna i liczne kapliczki na tzw. świętych sosnach. Szlak rozpoczyna się w Sokółce, a dalej prowadzi przez Zwiastowszczyznę, Igryły, Wysokie Laski, Planteczkę i Lipinę, przecinając rezerwat Międzyrzecze dociera do wsi Woronicza i szosą do Kopnej Góry. Kierując się na południowy wschód dociera do Lipowego Mostu, a następnie do rezerwatu Pieszczana Góra. Następnie kierując się na południe, poprzez Uroczysko Chomontowszczyzna dochodzi do punktu docelowego - Waliły Stacja.

Na terenie szlaku przebiegającego przez Nadleśnictwo Waliły natrafimy na:

Wioska Radunin
Jest jedną z typowych dla obszaru Puszczy Knyszyńskiej wsi. Został założony  na początku XVIII wieku jako wieś osoczników. Zadaniem jej mieszkańców było m.in. strzeżenie granic puszczy przed obcymi, udział w polowaniach, doglądanie wyznaczonych kwater leśnych, wykonywanie różnych prac leśnych. W XIX w. Radunin był w dużej części wsią szlachecką, a jego mieszkańcy wzięli czynny udział w Powstaniu Styczniowym.

Zbiornik wodny Wyżary
Jest sztucznym zalewem o powierzchni 5 hektarów utworzonym na rzece Radulince. Jego głównym celem jest retencjonowanie wody dla celów przeciwpożarowych nadleśnictwa. Pełni on też niezwykle istotną funkcję przyrodniczą będąc siedliskiem wielu zwierząt i roślin związanych ze środowiskiem wodnym. Przy zbiorniku Nadleśnictwo Waliły utworzyło ścieżkę edukacyjną z tablicami opisującymi związane z nim gatunki.

Nazwa „Wyżary" jest reliktem dawnego sposobu użytkowania Puszczy. Oznacza ona miejsce w którym dokonywano niegdyś wypalania drewna dla pozyskania węgla drzewnego, smoły czy też potażu.

Rezerwat przyrody Chomontowszczyzna
Jest jednym z 21 rezerwatów Puszczy Knyszyńskiej. Spośród otaczających go drzewostanów wyróżnia się znacznym udziałem borealnej świerczyny bagiennej – rzadkiego siedliska przyrodniczego, występującego jedynie w północno-wschodniej Polsce. Tego typu las, z uwagi na znaczne zacienienie i bogatą warstwę mchów, odgrywa ogromną rolę w stabilizowaniu stosunków wodnych. Teren rezerwatu jest ostoją wolno żyjącego stada żubrów

Bitwa pod Piereciosami
W dniu 29 kwietnia 1863 roku pod wsią Waliły doszło do pierwszej i największej na terenie Puszczy Knyszyńskiej bitwy powstańców z partii Onufrego Duchyńskiego i Walerego Wróblewskiego z wojskami rosyjskimi. Polski oddział liczący ok.300 osób założył obóz w ostępie zwanym Komotowszczyzna. Jednak Rosjanom udało się ich wytropić. Po trwającej około godziny bitwie polski oddział został rozproszony. Na placu boju pozostało 32 poległych powstańców, których pochowano w istniejącej do dziś mogile.

__________________________________________________________________________________________________

SZLAK NAPOLEOŃSKIM TRAKTEM
___________________________________________________________________________________________________________

Nazwa szlaku wywodzi się od Traktu Napoleońskiego biegnącego równolegle do obecnej drogi Białystok - Bobrowniki, w rzeczywistości jednak szlak "wykorzystuje" go przez 5 km. Podczas marszu przemieszczamy się poprzez bujne lasy Puszczy Knyszyńskiej. Całkowita długość szlaku to 33 km, prowadzi z Krynek do Żedni, oznakowany jest kolorem niebieskim, a jego środkowa część przecina leśne ostępy Nadleśnictwa.

W 1812 r. przez Puszczę Knyszyńską przeciągał pochód potężnej, wielonarodowej armii Napoleona liczącej łącznie ponad sześćset tysięcy żołnierzy. Wśród nich znajdowało się dziewięćdziesiąt tysięcy naszych rodaków.

Armia, która zamierzała pokonać Rosję wzbudzała w Polakach ogromne nadzieje. Wygrana Napoleona pozwoliłaby na odzyskanie przez Polskę przynajmniej części utraconych ziem i odrodzenie państwa, którego namiastkę stanowiło stworzone przez Napoleona kilka lat wcześniej Księstwo Warszawskie. Wyprawa na Moskwę w pamiętnym 1812 roku została nawet nazwana przez cesarza Francuzów „Drugą Wojną Polską"…  

„Jestem tu, aby raz na zawsze skończyć z tym barbarzyńskim kolosem Północy. Szpada została już dobyta. Trzeba ich zapędzić jak najdalej w ich lody, aby przez najbliższe 25 lat nie byli w stanie mieszać się w sprawy cywilizowanej Europy. Nawet za czasów Katarzyny Rosjanie prawie nie odgrywali żadnej roli w życiu politycznym Europy. Z cywilizacją zetknęli się dopiero przez rozbiór Polski. Nadszedł więc teraz czas, aby Polacy pokazali im, gdzie ich miejsce..." – tak tłumaczył Napoleon cele nadchodzącej wojny.

Nie dane było… Wielka Armia pokonana została przez wielkie przestrzenie, głód i mróz. Spośród setek tysięcy żołnierzy rozpoczynających tę wojnę do domu wróciła garstka. Niektórzy z nich polegli pod Królowym Mostem osłaniając odwrót szczątków Wielkiej Armii. Na długi czas był to koniec nadziei.

Jedna z dróg przemarszu armii idącej na Rosję prowadziła traktem leśnym biegnącym od Białegostoku, przez Królowy Most w kierunku Krynek aż do Wołkowyska. Fragment tego traktu – jako droga leśna – funkcjonuje do dzisiaj. Na pamiątkę wydarzeń z 1812 r. nosinazwę „Traktu Napoleońskiego".

Miejscowa opowieść związana z traktem głosi, iż saperzy z podążającego na wschód korpusu marszałka Neya, w miejscu gdzie droga przecinała górę, w ciągu jednej nocy rozkopali Dzięki temu udostępniono drogę dla przejścia ciężkiego sprzętu artyleryjskiego. Do dzisiaj to miejsce jest zwane przez miejscową ludność „Rozkopanką".

__________________________________________________________________________________________________

SZLAK TATARSKI MAŁY
___________________________________________________________________________________________________________

Podlasie to obszar, na którym ścierają się wpływy różnych kultur i tradycji. Tworzy się tu swoisty kalejdoskop, którego elementy nakładają się na siebie, jednocześnie zachowując urok swojej odrębności. Z przyrodniczego punktu widzenia jest to bardzo atrakcyjny region, o dużych walorach krajobrazowych. Zarysowują się tu różnorodne formy morfologiczne, które dodatkowo wpływają na podniesienie jego walorów estetycznych.

Właśnie te elementy zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe wpływają na atrakcyjność Podlasia w kategoriach turystycznych.

Niezagospodarowane i nieskażone cywilizacją tereny Podlasia stały się doskonałym miejscem utworzenia parku krajobrazowego. Znajduje się tu wiele rezerwatów i pomników przyrody, które chronią miejsca o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych, przed niekorzystnym wpływem gospodarki człowieka.

Park Puszczy Knyszyńskiej jest doskonałym miejscem tworzenia szlaków turystycznych. Utworzono już na tym obszarze takie szlaki jak: Szlak Powstania Styczniowego, Szlak Napoleoński, Szlak Tatarski Mały czy Szlak do Góran. Jest to jednocześnie obszar o dużym potencjale, ale niewielkim zainteresowaniu turystów.

W czasie gdy zauważalne jest zwiększenie zainteresowania "polskim orientem" i egzotyką kultury wschodniej Polski, niezbędne okazało się utworzenie szlaku turystycznego, który zaprezentowałby kulturę polskich Tatarów łącząc ją z elementami innych kultur Podlasia.

Wraz z rozwojem osadnictwa tatarskiego na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego powstawały osady, które obecnie znajdują się na terytorium Polski, Białorusi i Litwy. Dlatego za ważne uważam również pokuszenie się o stworzenie trasy turystycznej obejmującej swym zasięgiem tereny leżące poza granicami kraju. Do takich miejsc na Białorusi zaliczyłabym np. Łowczyce, ze względu na ich wartość historyczną, Nowogródek, w którym znajduje się meczet, czy Słonim – jako jedno z większych skupisk Tatarów na Białorusi. Zaś na Litwie można byłoby włączyć Niemież, Sorok Tatary, Wilno i wiele innych miejsc.

Szlak turystyczny obejmujący swym zasięgiem obszar trzech krajów byłby pierwszym przedsięwzięciem przedstawiającym etapy osadnictwa tatarskiego, podobieństwa i różnice w kulturze oraz tradycji kultywowanej przez Tatarów zamieszkujących te tereny. Miałoby to również istotny wpływ na pogłębianie współpracy i propagowanie kultury tatarskiej na terenie tych państw.

źródło: www.szlaktatarski.pl